Elesiar de Castries reconnaît les donations faites par son feu père, Elesiar de Castries, à Jean, alors abbé de Valmagne.

Il les confirme à son successeur, l'abbé Pierre de Altiis, tout en les augmentant. Les donations sont les suivantes : immunité de toutes les taxes revenant à Elesiar sur les produits achetés ou vendus par le monastère sur son territoire (ce privilège est étendu à tout ce qui sera acheté ou vendu à Montpellier) ; don de la juridiction (honor) d'Orthès, au diocèse de Béziers, voisine de Corneilhan et de Boujan-sur-Libron ; droit pour le monastère de faire paître son bétail librement sur tous les pâturages d'Elesiar.

Elesiar de Castries s'engage en outre à régler par arbitrage le différend existant sur la délimitation de son territoire de Porzano avec celui de l'abbaye, en posant des bornes et en établissant un instrument authentique qui fera foi à l'avenir.

Il se proclame enfin protecteur et défenseur du monastère de Valmagne et de tous ses biens.

L'acte est rédigé par le notaire Jean Laurent, puis confirmé et scellé par Raymond, évêque d'Agde.

 

Transcription de l'acte :

In nomine Domini, anno eiusdem incarnationis M° C° LXXXX°, V° mensis novembris, ego Elesiarus de Castriis scio et in veritate cum hac carta recognosco quod [2] Elesiarus de Castriis pater meus olim donavit et concessit in perpetuum pro remedio anim su et parentum suorum monasterio Vallis Magn et Johanni eiusdem monas-[3]-terii tunc abbati et omnibus sucessoribus eius et omnibus fratribus eiusdem monasterii presentibus et futuris plenissimam, liberam ac perfectam immunitatem ac libertatem [4] omnium usaticorum, lesdarum sive costumarum ab ementibus vel vendentibus sibi dari fieri vel persolvi debebant ; ita scilicet quod monasterium Vallis Magn [5] nullas deinde copas daret de blado quod emeret vel venderet, nec aliquid aliud omnino. Concessit etiam et donavit eidem monasterio ut de rebus quas monas-[6]-terium Vallis Magn emeret vel venderet, nullam omnino lesdam vel usaticum vel costumam ad ipsum aliquo modo pertinentem deinceps sibi vel suis ullo modo vel tem-[7]-pore daret. Hanc totam piam donacionem et concessionem olim a patre meo factam ego Elesiarus de Castriis pro me et pro meis, intuitu pietatis ac divini timo-[8]-ris reverentia et pro remedio ac salute anim me et omnium parentum meorum laudo, approbo et perpetuo valituram confirmo, volens etiamnunc et statuens atque con-[9]-cedens Domino Deo et Beat Mari et monasterio Vallis Magn et tibi Petro de Altiis abbati eiusdem et omnibus successoribus tuis et omnibus fratribus eiusdem monasterii presentibus [10] atque futuris plenissimam, liberam atque perfectam immunitatem ac libertatem omnium usaticorum, lesdarum sive costumarum que nunc a rebus que in Montepessulano venduntur [11] seu emuntur vel ponderantur seu appenduntur dari fieri seu persolvi debent. Specialiter etiam nunc volo et statuo et concedo prefato monasterio ut de frumento, [12] ordeo, avena, siligine vel alio quolibet blado seu legumine, amicdalis vel aliis fructibus que a dicto monasterio Vallis Magn ementur vel alio modo adquirentur, [13] vendentur vel alio modo alienabuntur in Montepessulano copas vel costumas vel usaticum, lesdas vel aliquid omnino mihi vel meis nullo tempore prefatum monasterium [14] [de]t. Et ut similiter de rebus quibuslibet quas dictum monasterium emet vel alio modo adquiret, vendet vel alio modo alienabit in Montepessulano nullam pesaturam [15] costumam, vel usaticum mihi vel meis deinceps det ullo tempore. Generaliter etiam eidem monasterio concedo ut nullam omnimo lesdam, costumam sive usaticum mihi vel meis [16] deinceps det de rebus quas in Montepessulano emet vel alio modo adqueret, vendet vel alio modo alienabit.

Item ego prefatus Elesiarus scio et in veritate cum hac carta [17] recognosco quod pater meus Elesiarus de Castriis olim dedit et concessit pro remedio anim su et parentum suorum monasterio Vallis Magn totum honorem suum de [18] Ortas quem in Biterrensi episcopatu habebat cum hominibus et feminis et cum omnibus ad ipsum honorem pertinentibus seu adiacentibus et omne jus quod in ipso honore vel in hominibus [19] et feminis ibidem commorantibus seu habitantibus sibi competebat iure plenissimo in ipsum monasterium transtulit. Qui prefatus honor iungitur a circio cum honore de Cor-[20]-nillano et a corina cum terminio de Grasan et a vento cum honore Sancti Marcelli et ab aquilone cum honore de Boiano Libron in medio et cum honore de Ribalta, rivo [21] Resan in medio. Hanc totam piam donationem a patre meo factam ego Elesiarus laudo et perpetuo valituram confirmo volens etiam nunc et statuens ac concedens [22] [ips]um monasterium totum prefatum honorem cum hominibus et feminis et omnibus ad ipsum honorem pertinentibus seu adjacentibus bene et absque omni inquietudine et retentione mea [23] et meorum pro suo arbitrio habere et possidere et quicquid de illo sibi placuerit facere.

Ad hoc ego idem Elesiarus de Castriis scio et in veritate cum hac carta recognosco [24] [quod dictus p]ater meus olim donavit et in perpetuum concessit monasterio Vallis Magnae pro salute et remedio anim su et omnium parentum suorum ut in omnibus pascuis suis qu in terminio de [25] [...] oves, capr, boves equ et cetera animalia maiora sive minora qu predictum monasterium habet, libere et sine omni contradictione et inquietudine et [26] alicuius rei datione seu exactione omni tempore pascerentur. Quam totam piam donationem a patre meo factam laudo approbo et perpetuo valituram concedo, volens [27] et concedens etiam nunc cum hac carta ut in omnibus pascuis meis ubicumque illa habeam, oves, capr, boves, equ ceteraque omnia animalia qu dictum monasteri-[28]-um aliquo temp[ore h]abebit libere et sine omni inquietudine et contradictione mea et meorum et absque alicuius rei datione et exactione pascantur.

Iterum ego prfa-[29]-tus Elesiarus de Castriis promitto Domino Deo et monasterio Beat Mari Vallis Magn et tibi Petro abbati eiusdem quod duos homines eligam quos juramento alligabo ut cum [30] aliis duobus hominibus a monasterio electis et juramento eodem modo alligatis terminos inter honorem meum de Porzano et honorem monasterii Vallis Magn prout eis [31] melius justum visum fuerit ponant et mittant et honorem monasterii ipsius ab honore de Porzano per lapides finales terminent et discernant et omnem distinctio-[32]-nem sive terminationem quamcumque illi fecerint ratam et firmam modo habebo et per me et per meos ratam et firmam semper haberi promitto quod instrumentum super distinctione [33] et terminatione illa fieri mandabo, et factum ad veram commonitionem laudabo et confirmabo.

Insuper ego idem Elesiarus modo in presenti promitto Domino Deo et Beat Ma-[34]-ri et monasterio Vallis Magn et tibi Petro abbati eiusdem et omnibus successoribus tuis et omnibus fratribus eiusdem monasterii presentibus et futuris quod de cetero ipsi monas-[35]-terio vel eius grangiis vel fratribus vel famili ipsius aliquo tempore vit me nullam violentiam, coactionem, vexationem seu dampnum faciam nec fieri ab aliquo [36] permittam nec in possessionibus, animalibus seu rebus quascumque monasterio vel eius grangi habebunt, umquam aliquod dampnum seu detrimentum inferam nec inferri ab [37] aliquo permittam nec in possessionibus, animalibus seu rebus quascumque monasterium vel eius grangi habebunt umquam aliquod dampnum ab aliquo inferri consentiam, patiar vel [38] permittam. Et si quis aliquod predictorum contra memoratum monasterium vel eius grangias vel eius res seu fratres seu familiam facere temptaverit illud pro posse meo evita-[39]-bo et ne fiat operam dabo. Sed si aliquod predictorum adversus dictum monasterium seu eius grangias, fratres, familiam seu res ipsius factum ab aliquo fuerit, bona fide [40] operam dabo ut qui illud fecerint emendent et restituant. Adhuc ego prefatus Elesiarus recipio dictum monasterium et omnes eius grangias et omnes eius fratres et fa-[41]-miliam in Dei fide et mea et omnes res eius ac possessiones. Recipio etiam ipsum monasterium et omnia ad ipsum quoquo modo pertinentia in mea et omnium amicorum meorum protectio-[42]-ne, defensione, salvatione et custodia.

Laudationes, confirmaciones, concessiones sive donationes, pacta, conventiones, promissiones et omnia qu in hac [43] carta continentur per me et per meos in perpetuum plenissime et inviolabiliter custodiri et immutabiliter observari et in nullo infringi seu minui, ego Elesi-[44]-arus de Castriis per stipulationem promitto et super haec sancta Dei Evangelia juro, sub eodem juramento recognoscens et profitens donationes et concessiones quas superius recog-[45]-novi et confessus sum olim a patre meo esse facta quod in rei veritate pater meus ut supra scriptum est illas fecerit sepedicto monasterio Vallis Magn ; sub eodem ju-[46]-ramento asserens me maiorem esse XVIIII annis et adhuc eodem juramento renuncians meo juri tam scripto quam non scripto, divino et humano et beneficio minoris etatis et omni alii [47] cuiuslibet juris auxilio quo contra ea qu in hac carta scribuntur vel aliquod eorum, modo vel in posterum quoquo modo incurrere possem.

His omnibus testes rogati adfuerunt Rai-[48]-mundus Agatensis episcopus, P. Raimundus sacrista Agatensis, Augerius, Bertrandus de Vilatranier monachi de Borbonia, frater Deodatus Textor, Bernardus Ricardus, Petrus de Vairaco, [49] Guillelmus de Cabrils conversi Vallis Magn, Berengius Lanberti, Guiraldus de Brugueria, G. de Mesoa, Berengarius de Mesoa minor, B. de Morezen presbiter de Pabe-[50]-rano, G. Arnaldus de Portali, Bernardus de Latis, Guillelmus Rigaldus, Pontius Vitalis, Guillelmus de Vitrola, Petrus Maurinus, G. Guiraldus de Latis, Johannes de Latis, Guillelmus Ri-[51]-cardus consobrinus eius et Johannes Laurentii notarius qui haec scripsit .

[52] Et ad [omnium] quae in hac carta scribuntur indubitatam fidem et pleniorem firmitatem in perpetuo habendam, ego R. Agatensis episcopus hanc paginam sigilli mei impositio-[53]-ne munio atque corroboro.

[Au verso, parmi les nombreuses mentions marginales :]

De Montepessullano / De Ortos.

N° IIIC IIIIXX II.

Ne varietur. Paulet, commissaire. N° 395, art. 46

5 novembre 1190. Donation faite à Mr l'abbé de Vallemagne par Eleziar de Castries de ce qu'il avoit à Orthès.