Document d'archives : Pontifical de Sens

Contenu :

À l'intérieur du plat de la reliure, anciennes cotes « 109 — n° 163. » — Fol. D v° En écriture du XVIIIe siècle « Pontificale Senonensis ecclesiae. Codex XIV saeculi. » Fol. E. En tête du feuillet « Pontifical de Sens écrit au XIVe siècle » — Fol. E et G. D'une autre écriture que celle du corps du manuscrit (XVe s.) : ordo missae ; il va du commencement de la messe à la préface seulement. Fol. 1. « Ista sunt devote dicenda quando episcopus se vult induere pro pontificalibus : Veni, Domine. [Ps.] Quam dilecta... » — 4. « In devestiendo episcopum. Ps. Benedicite, sacerdotes, Domini Domino... » — 5. Gloria in excelsis. — 5 v°. Credo. — 6, 6 vo et 7. Prières de l'offertoire. — 7 et 8. Préface commune notée. — 8 vo à 15. Canon de de ta messe ; prières avant et après la communion. — 15 à 23. Préfaces notées. —23 vo. « Incipit ordo ad sponsam benedicendam. Cum venerit (sic) ante valvas ecclesie sponsus et sponsa... — 32. Item in sero, benedictio thalami » Fol. 33 à 44. Bénédictions épiscopales. — 33. « Benedictio in vigilia Nativitatis Domini. » — 35. « In die cinerurn benedictio. » — 36 vo. « In die Pasche benedictio. » — 38. « In die Penthecostes benedictio. » — 38 vo. « In die sancteTrinitatis benedictio. » — In die sacramenti benedictio. » — 39 vo. « In Purificatione beate Marie benedictio. — 42. « In commemoracione omnium fidelium benedictio. » — In natali unius apostoli vel plurimorum apostolorum benedictio. » — 44 vo. « In natali plurimarum virginum benedictio. » — 45. De la même main que ce qui précède : « Benedictio aque in sabbato sancto Pasche et in sabbato Penthecostes. » Fol. 53 vo. « Ordo ad faciendum clericum. Vocentur omnes tonsurandi nominatim... » — 56 vo. « De sacramento confirmacionis. De crismandis in fronte pueris... — 57 v°...Et deinde dat sibi alapam leniter super genam dicens : Pax tecum. Et respondeat consignatus vet circumstantes : Et cum spiritu tuo — 58... Expedita itaque confirmatione, pontifex annunciet seu annunciari faciat confirmatis quod in honore sancte Trinitatis et — 58 vo — ob reverentiam sacri crismatis, et ad majorem recordationem et virtutem confirmationis, triduo crismalia in frontibus portent. Et die tercia, sacerdos lavet eorum frontes comburatque crismalia super fontes vel piscinam, et quod amplius non se faciant confirmari. » — 58 vo. « Benedictio litheaminum altaris. » — 61 vo. « Ad consecrandam patenam. — 62. Prefatio calicis benedicendi. » Fol. 63. « De septem ordinibus ecclesiasticis. » — 64 vo « De ordine hostiariorum » Ce sont les prières, et, à peu de chose près, les rubriques du pontifical romain. — 72. « De subdyaconis. Suscepturii fratres carissimi, officium subdyaconatus, sedule attendite quale ministerium vobis traditur... » (Aucune mention de l'admonition : « Filii dilectissimi, ad sacrum subdiaconatus ordinem promovendi...», ni des litanies, ni de l'amict). — 75. « Et mox sigillatim et nominatim vacantur dyaconi et presbiteri. — De ordine dyaconi. Tunc episcopo prostrato, ante altare cum sacerdotibus et levitis ordinandis, incipiat cantor letaniam... » Pour le reste, mêmes prières et rubriques qu'au pontifical romain ; quelques variantes cependant. Fol. 85 vo. « De ordine presbiteri. — 88. Quo facto [= admonitione], episcopus levet manum suam super ordinandis extensam, et ab archidyacono iniungatur aliis sacerdotibus iam promotis dicendo : Vos, sacerdotes iam promoti, levate manus vestras. Quibus manibus sic levatis, incipiat episcopus benedictionem presbiterorum in modum orationis. — 88 vo. Oremus, dilectissimi, Deum Patrem omnipotentem, ut super hos famulos suos... » — Pour le reste, mêmes prières et mêmes rubriques qu'au pontifical romain. — 97. Quand l'évêque développe la chasuble de chaque ordinand, il dit : « Veste nuptiali induat te Dominus. » — Aucune mention de la promesse d'obéissance faite à l'évêque par le nouveau prêtre. Fol. 98. « Hic incipit ordo synodi... — 99... Deinde vocentur omnes abbates non exempti et archidyaconi ecclesie Senonensis per ordinem, et legantur excusationes... » — 100. « De benedictione electi in abbatem. Benedicto electi in abbatem regularem confirmati... » — 112. « Benedictio abbatis canonicorum... » — 116. « De benedictione abbatisse... — 116 vo. Interrogalio episcopi : Vis Senonensi Ecclesie et michi N. meisque successoribus subiectionem et obedientiam exhibere — 117 — secundum canonicam auctoritatem et decreta sanctorum pontificum ? — Resp. Volo… — 123. Missa peracta, faciat abbatissa professionem suam super altare... » Fol. 124. « In cena Domini, decantatis omnibus horis usque ad magnam missam, pontifex... eat ad maiorem portam ecclesie... et introducat penitentes... Et nota quod penitentes debent reportare globum borreum cum candela eisdem traditum in capite ieiunii... — 127. In cena Domini. Ordo confectionis et consecrationis sacri crismatis secundum usum Ecclesie Senonensis. Facta absolutione per pontificem ad penitentes, preparentur ad altare sancti Saviniani tres ampule... » — 134. D'une autre main. « Benedictio balsami et commixtio... » — 142. Litanies — 142 vo. « ...omnes sancti Innocentes ; s. Stephane ; s. Saviniane — 143 — s. Potentiane ; s. Aftine ; s. Eodalde ; s. Serotine ; s. Sanctiane ; s. Victor ; s. Vincenti ; s. Laurenti... — 144 — s. Ypolite c.s.t. ; s. Thoma ; omnes sancti martyres ; s. Silvester ; s. Lupe ; s. Leo ; s. Ebbo ; s. Eracli ; s. Arthemi ; s. Gregori ; s. Ambrosi... — 144 vo — ...s. Siviarde ; s. Vulfranne ; s. Aldrici ; s. Agrici ; s. Urcisine ; s. Coloquille ; s. Ulrice — 145 — s. Honulphe ; s. Honoberte ; s. Baude ; s. Ludovice ; s. Romane ; omnes sancti confessores ; s. Maria Magdalena ; s. Maria Egyptiaca. ; s. Paula ; s. Agatha... s. Genovefa ; s. Columba... » Fol. 148 à 155. De plusieurs mains (XVe et XVIe s.) — 148 et 149. Bénédictions épiscopales. — 148. « Benedictio in nat. prothom. s. Stephani. — 150. « Incipit ordo ad benedicendum mensam per toturn annum. Congregatis fratribus in refectorio ad prandium... » — 152 vo. « In die cene Domini » Variantes du communicantes, du Hanc igitur et du Qui pridie pour la messe du jeudi saint. — 155. Finale de la bénédiction pontificale. — Feuillet de garde, note : « Loubemberg, maistre de l'artillerie du roy des Romains. Mil CCCC XCXIII, à Viene (sic), ou moys de décembre. » — D'une autre main : « Flagy. » — Ce manuscrit est un pontifical de Sens : les rubriques relatives au synode (fol. 99) et au saint chrême (fol. 127), l'interrogatoire de l'abbesse (fol. 116 vo) et les litanies (fol. 142 vo à 145) le démontrent amplement. L'écriture et la décoration dénotent la fin du XIVe ou le début du XVe siècle.

Cote :

Manuscrit 196

Langues :

latin

Description physique :

Information matérielles :
Parchemin
Fol. 8 vo. Miniature sur fond quadrillé : le Christ en croix entre la Vierge et s. Jean ; en marge, larges filets d'or et de couleurs d'où s'échappent des rameaux aux feuilles trilobées. Quelques initiales feuillées sur fond d'or. — Plusieurs initiales filigranées or et azur, — Petites initiales filigranées vermillon et azur alternativement. — Quelques pièces de chant notées sur quatre lignes rouges.
Reliure ancienne peau blanche sur ais de bois ; traces de fermoirs au dos, titre sur pièce « Pontifical de Sens. XVe siècle. »
Importance matérielle :
158 feuillets à longues lignes, plus les feuillets préliminaires A à G.
Dimensions :
296 x 211 mm

Références bibliographiques :

Victor Leroquais, Les pontificaux manuscrits des bibliothèques publiques de France, t. I, Paris, 1937, p. 49-51

Où consulter le document :

Communauté de l'Auxerrois et Ville d'Auxerre - Service des archives

Communauté de l'Auxerrois et Ville d'Auxerre - Service des archives

Liens